Bài thuốc từ long nhãn

Cây nhãn có tên khoa học Dimocarpus longan Lour. (Euphoria longan (Lour.) Steud.), thuộc họ bồ hòn - Sapidaceae. Gốc ở Ấn Độ và được trồng rộng rãi ở nhiều nước như Việt Nam, Thái Lan, Lào… và các tỉnh phía nam Trung Quốc. Hiện nay ở Việt Nam có nhiều giống nhãn được ưa chuộng như nhãn Hưng Yên - nổi tiếng từ lâu đời; nhãn long da me, quả vàng hoặc trắng, hạt to, cơm mỏng, nhiều nước rất ngọt; nhãn tiêu da bò có vỏ màu da bò, hạt nhỏ, cơm ngọt, hơi ráo nước…

Cùi hạt nhãn được phơi hoặc sấy khô tạo ra vị thuốc tên là long nhãn nhục, quế viên hay nguyên nhục.

Trong cùi nhãn tươi có chứa: 77,15% nước, chất béo 0,13%, protein 1,47%, hợp chất có nitrogen tan trong nước 20,53%, đường saccharose 12,25%, vitamin A và B.

Trong cùi nhãn khô có 0,85% nước, chất tan trong nước 79,77% (có chứa glucose 26,9%, saccharose 0,22%, acid tartric 1,2%, chất có nitrogen), chất không tan trong nước 19,3%.

Theo sách Nam dược thần hiệu của danh y Tuệ Tĩnh, vị thuốc long nhãn có vị ngọt, tính ấm, bình, không độc, tác dụng làm tăng trí nhớ, trừ trùng lao, bổ ích tâm tỳ, thêm tuổi thọ.

Cụ Hải Thượng Lãn Ông Lê Hữu Trác viết về long nhãn trong sách Dược phẩm vựng yếu như sau: "Long nhãn được sách Thần Nông bản thảo gọi là ích trí, vị ngọt, tính bình, không độc, vào kinh Túc Thái Âm (tỳ) và Thủ Thiếu Âm (tâm)… Uống nhiều thì mạnh chí, thông minh; dùng lâu thì nhẹ mình, trẻ lâu… Các chứng tiết tả và bụng trên bị đầy đều cấm dùng".

Hạt nhãn có chứa tinh bột, saponin, chất béo và tanin, được dùng ngoài để chữa chốc lở, chảy máu khi đứt tay, bằng cách bóc bỏ vỏ đen, sấy khô, tán bột mịn để rắc vào vết thương. Có người còn dùng lá nhãn sắc uống để trị sốt do cảm lạnh (10-15g/ngày).

Khi ăn quả nhãn tươi, bạn nên chọn những quả thật chín, không nên ăn những quả chưa chín vì có thể sinh đàm.

Đối với nhãn khô, cách ăn tốt nhất là nhai nhỏ rồi ngậm và từ từ nuốt nước, không nên nhai sơ qua rồi nuốt ngay.

Mỗi ngày chỉ nên dùng 8-20g long nhãn nhục, dùng riêng hoặc phối hợp với các thực phẩm khác như hạt sen 20-30g, ý dĩ 15-20g, đại táo 20-30g, để nấu chè hoặc nấu cháo ăn, có tác dụng bổ dưỡng, trợ tim, an thần.

Có thể sử dụng long nhãn theo những cách sau:

- Nước mật, long nhãn, đại táo: dùng long nhãn 250g, đại táo 250g, rửa sạch cho vào nồi (nồi đất càng tốt), đổ vào khoảng 1/2 lít nước, đun lửa to cho sôi rồi chuyển lửa nhỏ cho chín kỹ. Cho thêm mật ong 250g và nước cốt gừng trộn đều, nấu chín. Sau khi để nguội cho vào bình sạch đậy nút kín.

Nước mật này có tác dụng bổ tỳ vị, lợi khí huyết, dùng cho những người ăn ngủ kém, người tiều tụy xanh tái, tim đập nhanh, hồi hộp, chóng mặt, hay quên…

- Bài thuốc Nhị Long ẩm nổi tiếng của danh y Hải Thượng Lãn Ông gồm có: long nhãn nhục 40g, cao ban long 40g. Trước tiên, đun long nhãn với một chén nước cho sôi kỹ, sau đó cho cao ban long (đã cắt vụn) vào và đun cho tan hết. Để nguội rồi cắt từng miếng nhỏ. Ngày uống hai lần vào buổi sáng sớm và buổi tối trước khi đi ngủ, mỗi lần uống 10g với nước ấm.

Bài thuốc này chủ trị khó ngủ vì có nhiều lo nghĩ, mồ hôi trộm, sốt hâm hấp vào buổi chiều, muộn phiền, khát nước, đại tiện, táo, tiểu tiện vàng, tiểu ít, miệng hay lở, da khô, sắc mặt vàng úa.

- Rượu long nhãn: cho 200g long nhãn nhục vào một bình có miệng nhỏ, đổ vào 1/2 lít rượu trắng thật tốt, bịt kín miệng bình. Mỗi ngày lắc bình một-hai lần, sau hai tuần là dùng được.

Rượu này có tác dụng bổ tâm tỳ, lợi khí huyết. Dùng điều trị suy nhược thần kinh, mệt mỏi, mất ngủ, mau quên, hồi hộp, sợ hãi, tim đập nhanh.

Ngày uống hai lần, mỗi lần 10-20ml trước bữa ăn.

- Trứng cút nấu long nhãn: trứng cút sáu-tám cái, long nhãn nhục 15g tươi hoặc 8g khô. Cho hai thứ vào nồi với 300ml nước, nấu sôi khoảng 10 phút, dùng ăn vào lúc đói bụng.

Công dụng: bổ thận, bổ huyết, sinh tinh, an thần.

- Cháo long nhãn: sinh địa 30g, táo nhân (sao đen) 20g, long nhãn nhục 20g, câu kỷ tử 20g.

Cách làm: cho tất cả dược liệu vào túi vải, sắc lấy nước. Dùng nước thuốc nấu với 100g gạo tẻ thành cháo. Chia hai lần ăn vào lúc đói bụng.

Công dụng: bổ thận âm, bổ huyết, dưỡng tâm, an thần.

<>Lương y Đinh Công Bảy (Tổng thư ký Hội Dược liệu TP.HCM)

Nguồn : Báo Phụ Nữ Online